Johannes de Doper zag Jezus, terwijl die naar hem toe kwam. “Daar is het lam van God”, zei hij, “degene die de zonde van de wereld wegneemt. Hij is het van wie ik zei: Na mij komt 
iemand die mijn meerdere is, want vóór mij was Hij er al. Ikzelf wist niet wie het zou zijn, maar omdat Hij aan Israël moest worden geopenbaard, daarom ben ik komen dopen in water.”

Johannes 1,29-31

 

Als inwoner van Gent ken ik het ‘Lam Gods’, het prachtige schilderij van de gebroeders Van Eyck in de Sint-Baafskathedraal. Ook mensen wonend aan het andere einde van de wereld komen naar Gent om dit schilderij te bewonderen. Zij kennen het vooral als kunstschat. Ik ben er niet zeker van hoeveel van hen het evangelie kennen waar Johannes de Doper Jezus als het Lam Gods aanduidt. (zie hierboven)

 

In de eucharistieviering wordt elke keer vlak voor de communie gezegd: ‘Zie het Lam Gods dat wegneemt de zonden van de wereld…’ Daar zijn we zo aan gewend, dat we niet aanvoelen hoe merkwaardig die woorden eigenlijk zijn. Stel dat in Gent een Chinees voor dat schilderij staat en jou vraagt: ‘Waarom staat daar een lam dat ook nog bloedt?’ Dan kun je moeilijk zeggen; ‘Dat is het Lam Gods uit de bijbel, het Lam Gods dat de zonden van de wereld wegneemt. Bedoeld wordt dus Jezus Christus’. Hij zal er niks van snappen. Ik ben benieuwd hoe je dit dan oplost!

 

Om Jezus als het Lam Gods aan te duiden, is een idee van de evangelist Johannes; je vindt deze titel voor Jezus alleen bij hem. Johannes had namelijk een probleem. De mensen in zijn tijd verwachten een ware held als de Messias die God zou sturen om Israël te redden. Dat was niet alleen bij de Joden zo, ook bij Romeinen en Grieken. Alleen een grote leider kan de ware verlosser zijn. Denk maar aan koning David of de sterke Simson en bij de Grieken Hercules en andere helden.

Dus de mensen verwachten zo´n held die alle problemen oplost, zeker als het om militaire zaken gaat.

 

En Jezus wordt in het evangelie ook als een verlosser voorgesteld. Hij maakt mensen weer gezond; hij zorgt voor brood en eten; hij bekritiseert de machtigen van het land. Maar dan sterft hij aan het einde als een grote verliezer, als een crimineel die aan het kruis sterft. Johannes was zich bewust dat geen mens, zeker geen Romein of Griek, voor Jezus zal kiezen als hij van Jezus’ kruisdood hoort. Wanneer je in de wereld, in de politiek iets wil veranderen, kies je niet voor een ‘loser’. Dat is ook vandaag nog zo.

De anti-held is onze held
Om mensen toch voor Jezus te winnen, stelt Johannes ons een Joods ritueel voor, het Azazel­feest. In dat ritueel worden alle zonden van het volk Israël symbolisch op een geitenbokje of een lam overgedragen en die wordt dan, beladen met de zonden, de woestijn ingestuurd. Het dier neemt de zonden symbolisch mee. Voor de Joden was dit ritueel een manier om te zeggen: God neemt zelf onze zonden op zich; hij vergeeft ze. Johannes gebruikt dit beeld om te zeggen welke weg Jezus kiest om de wereld te redden. Hij is, zoals het lam in het Joodse ritueel, diegene die al de zonden van de wereld met zich meeneemt. Het is – zoals bij de Joden – een manier om te zeggen: God vergeeft ons onze zonden; zo is hij onze Redder. De antiheld is onze held. 
Johannes maakt zo duidelijk, dat Jezus die als slachtoffer aan het kruis sterft, toch de Verlosser van de wereld is. En die gedachte wordt nog mooier als je bedenkt dat Jezus God zelf is. Dus: God zelf maakt zich tot slachtoffer om de wereld te redden. In dit beeld wordt Jezus dus voor ons het Lam Gods dat alle zonden van de wereld wegneemt.

 

Voor ons moderne mensen blijft dit beeld toch merkwaardig. Wij kennen de Joodse rituelen niet; ze hebben geen symboolkracht voor ons. Maar wat ik wel mooi vind aan deze gedachten: de kracht om ‘de wereld te redden’ en de maatschappij te veranderen, komt niet van grote helden. Wanneer je geweld gebruikt om een probleem op te lossen, veroorzaak je alleen maar nieuw geweld. De kracht om een probleem op te lossen, komt van het slachtoffer. Dat is de weg van God. Niet de grote politici die zich als helden of overwinnaars aan de wereld tonen, maar slachtoffers: die hebben de kracht om werkelijk iets ten goede te veranderen. 

 

Het Lam kijkt in onze ziel
Deze kracht vind je in de intensieve blik van het lam. De restauratie heeft met name aan de ogen van het lam de indringende kracht teruggegeven. Ze kijken ons direct aan. Ludo Collin, als rector van de St.-Baafs-­
kathedraal verantwoordelijk voor de restauratie, verwoordde dat heel goed in een lezing voor Christen Forum op 2 december 2019. Ik geef hem graag het laatste woord.

 

 

Het Lam Gods is een onuitputtelijke bron om te mediteren over lijden, dood en verrijzenis van Christus. Onze God is een God die meelijdt, een God met pathos en passie, een liefhebbende en geëmotioneerde God. Daaruit blijkt de ware menswording van God: hij gaat door de dood heen en neemt het lijden van de mensheid op zich. Christus is de antiheld, hij toont aan dat bij God andere waarden primeren. (–) Ruim een jaar geleden werd ik geconfronteerd met het nieuwe hoofd van het Lam. (-) De blik van dat Lam ging mij door merg en been. Heel het retabel kreeg voor mij ineens een andere betekenis.
In een flits gingen een aantal krachtige woorden van Christus mij door het hoofd. Ik hoorde Jezus herhalen wat hij zei op het laatste Avondmaal bij de voetwassing: “Ik heb u een voorbeeld nagelaten opdat gij zoudt doen wat ik u heb voorgedaan.” Ik hoorde opnieuw wat hij zei tot de jongeman die hem vroeg wat hij moest doen: “Wil je volmaakt zijn, ga dan verkopen wat je bezit, geeft het aan de armen en kom dan terug om mij te volgen.” Ik hoorde hem opnieuw zeggen daar op de berg van de Bergrede: “Zalig ben je als…”
En ik was beschaamd…(–) De boodschap van het Lam en de dringende oproep die er van uit gaat werden mij duidelijk door die blik: Ja, er is hoop op een nieuwe toekomst… op een nieuwe hemel en een nieuwe aarde. Maar ze liggen ook in mijn en uw handen als wij de naam van Christus in waarheid dragen: ‘Vang vluchtelingen op, geef warmte aan daklozen, geef brood aan wie honger heeft, geef hoop aan wie de wanhoop nabij is, bescherm het zwakke leven in al zijn vormen, draag zorg voor de schepping, schep vrede om je heen, en kom dan terug om mij te volgen’.