Onder de vele profeten die we tegenkomen in het Oude Testament valt er een wel bijzonder op. Dat is de profetes Debora. Inderdaad een vrouw! Zij mag bij ons niet zo bekend zijn, in Israëls geschiedenis neemt zij een prominente plaats in. We kennen haar uit het boek Rechters.

 

In die tijd was een zekere Debora rechter over Israël. Deze Debora, de vrouw van Lappidot, was profetes. Ze hield zitting onder de Deborapalm tussen Rama en Betel, in het bergland van Efraïm, en daar kwamen de Israëlieten haar hun rechtsgeschillen voorleggen. Debora liet Barak, de zoon van Abinoam, afkomstig uit Kedes in Naftali, bij zich komen en zei tegen hem: ‘De Heer, de God van Israël, gebiedt u: “Trek met tienduizend man uit de stammen Naftali en Zebulon op naar de Tabor. Dan zal ik Jabins legeraanvoerder Sisera met al zijn strijdwagens en soldaten laten optrekken tot in het dal van de Kison en hem aan je uitleveren”’. ‘Als u meegaat, zal ik gaan’, antwoordde Barak, ‘maar als u niet meegaat, ga ik niet’. ‘Goed’, zei Debora, ‘ik zal met u meegaan. Maar let wel, u zult geen eer behalen aan deze veldtocht, want de Heer zal Sisera uitleveren aan een vrouw’. Zo besloot Debora mee te gaan op zijn veldtocht naar Kedes.
Rechters 4, 4-9

Een vrouw als rechter?
Bekleedde Debora een uitzonderingspositie in het Oude Israël? We hebben het dan over de 12e/11e eeuw v. Chr. Over het algemeen verschilde de positie van de vrouw toen niet veel van die van vrouwen in de omringende landen. Hoewel, op internet las ik wat David Ben-Goerion (eerste premier van Israël van 1948-1954) over de vrouw in het Oude Israël zei. Namelijk, dat Hebreeuwse vrouwen over het geheel genomen toch een betere positie hadden dan vrouwen in Kanaän, Egypte, Babylon en Aram. En zo komen we in de Bijbel vrouwen tegen: Eva, Sarah, Rebekka bijvoorbeeld, gewone vrouwen, die de loop van de geschiedenis beïnvloedden door hun woorden en daden.
Debora is ook zo’n vrouw. Zíj was geen gewone vrouw, maar een profetes en als zodanig genoot zij hoog aanzien. Een profeet werd in de joodse traditie gezien als een spirituele gids en autoriteit, niet de koning, de politieke leider, of de hogepriester. Dat Debora hoog aangeschreven stond en dat haar faam wijdverbreid was, blijkt wel uit het feit dat de Israëlieten van heinde en ver naar haar toekwamen om haar hun geschillen voor te leggen. 

Het is een intrigerende vrouw. Haar Hebreeuwse naam betekent ‘bijtje’. ‘Een lieflijke naam, zoet als honing, maar tegelijkertijd prikkelend en scherp’, las ik in een boek. Het verhaal van Debora geeft aan dat vrouwen niet minder waren dan mannen en eveneens geroepen konden worden om Israël te bevrijden. 

 

De geschiedenis herhaalt zich
Het begin van het boek Rechters beschrijft hoe het volk Israël zich nergens meer druk over maakt nadat het zich in Kanaän heeft gevestigd. Het moet zich echter wel verhouden tot de oorspronkelijke bevolkingsgroepen die niet zijn verdreven. 
Het blijkt al gauw dat de Israëlieten de wetten van Mozes niet meer zo nauw nemen, de zeden en gewoonten aannemen van de Kanaänieten en hun goden gaan aanbidden. Keer op keer klinkt het: ‘De Israëlieten doen kwaad in de ogen van de Heer’. Dat heeft tot gevolg dat zij telkens weer aangevallen worden door andere volken. De verhalen in de hoofdstukken van het boek Rechters doen dan ook denken aan een steeds terugkerende geschiedenis.
Als het weer eens zover is dat Israël aangevallen dreigt te worden, roept Debora de Israëlitische aanvoerder Barak bij zich en gebiedt hem, in naam van de Heer, de militaire actie te leiden tegen het  Kanaänitische leger onder leiding van zijn legeraanvoerder Sisera. Het verbaast ons misschien dat Barak niet gelijk al zijn mannen (10.000!) verzamelt en ten strijde trekt. En het is nog verwonderlijker dat hij wil dat Debora meegaat, anders gaat hij niet. 

 

Aanvallen!
Het waarom blijkt uit het feit dat wanneer het op een treffen aankomt, zij Barak en zijn mannen stimuleert en inspireert om aan te vallen: ‘Vooruit! Vandaag levert de Heer Sisera aan u uit. Hij zal voor u uitgaan’. Naast profetes en rechter is zij dus ook een kundig militair leider. 
Oorlog, vechten, en al wat daar bij hoort, is een zaak van mannen. Zeker in die tijd. Dat dan een vrouw leiding geeft aan een leger dat uit louter mannen bestaat, bevestigt haar status en integriteit als rechter en getuigt van diep respect voor haar. 
Door haar aanwezigheid en kundig leiderschap behaalt Barak de overwinning. In hoofdstuk vijf wordt in een poëtisch lied, ‘het lied van Debora en Barak’, beschreven hoe de overwinning en de verovering van Kanaän zich hebben afgespeeld. In het lied klinken de woorden: ‘Verlaten lagen de dorpen in Israël, verlaten,- totdat ik opstond, Debora, als moeder van Israël, opstond!’ (Rechters 5, 7).

 

De daad bij het woord
Geroepen door God? Die woorden zijn zeker niet ver bezijden de waarheid, want door haar optreden en vastberadenheid lukt het haar de neergaande spiraal te doorbreken en nieuwe perspectieven te bieden aan de toekomst van het volk. Er komt een einde aan de gewelddadigheden. Daarna, zo staat er na het lied, heerste er veertig jaar rust in het land. 

Dat is toch bijzonder, want het is een gewelddadige mannenwereld waarin zij optreedt. Haar visie, haar moed, haar leiderschap, haar profetische gaven, haar militaire scherpzinnigheid, haar poëtische gave en haar krachtdadig optreden maken dat men haar hoogachtte en haar woorden respecteerde. 
Haar naam kan dan ook wellicht beter in verband worden gebracht met het Hebreeuwse begrip ‘dabar’, een profetisch woord. Dabar wat zoveel betekent als: woord en daad horen onlosmakelijk bij elkaar.  
Het verhaal van Debora toont aan dat God iedereen, ongeacht sociale status of geslacht, kan oproepen om rechter te worden om door hem of haar Israël te bevrijden. 
Zich geroepen weten kan ook in onze eeuw leiden tot bevrijdende daden. Bevrijding van sociale ongelijkheid, van onderdrukking, van uitbuiting, van uitputting van de aarde, van al wat leidt tot disharmonie. Het optreden van Debora kan een spiegel zijn voor velen.