Ons grootseminarie telt ongeveer zestig seminaristen. Wekelijks breng ik daar twee dagen door als studieprefect en docent. Ik onderwees dit semester ‘geschiedenis van Israël’. In strikte zin gaat dat over het volk Gods, van Abraham tot Jezus. 

 

De eerste synagoge in Amerika
Wat opvalt is dat deze mensen, die bekend worden als joden, voortdurend vervolgd zijn en toch steeds weer wisten te overleven, zeker nadat Jeruzalem in het jaar 70 verwoest werd. De joden verspreidden zich over heel de wereld, dat heet diaspora, hun dromen over Jeruzalem en Israël nooit vergetend. Een deel vestigde zich in Spanje en Portugal en toen daar de koningen hun bekering tot het katholicisme vereisten, trokken velen naar het noorden en via Antwerpen kwamen ze toen in Amsterdam. Daar bestond vrijheid van religie. 

 

Toen Portugal Brazilië binnenviel, trokken bekeerde joden hierheen, wat niet alleen commercieel interessant was. De controle door de inquisitie was er niet zo groot, zodat ze in het verborgene hun religie konden beleven. Ook de Nederlanders werden door dit land vol beloften aangetrokken, verdreven de Portugezen en in de jaren 1630 tot 1654 bezetten ze een groot deel van de kuststreek. Ze werden Vlamingen genoemd. Het eilandje Recife transformeerden ze tot een dichtbevolkte stad. 

 

Dit stukje van onze koloniale geschiedenis kende ik niet. Slavenhandel en suikerrietteelt waren belangrijke inkomstenbronnen voor de West Indische Compagnie. Godsdienstvrijheid werd ingevoerd en zo vatten vele joden de moed op om hun geloof weer te belijden. Ze bouwden zelfs de eerste synagoge van de Amerika’s, rond 1636. Na het vertrek van de Nederlanders werden deze vernieuwingen teruggedraaid en werd het katholicisme weer de enige toegestane religie. De synagoge werd verbouwd tot een handelshuis. De joden moesten zich bekeren of vertrekken. 

 

Tastbare geschiedenis
Een aantal ging terug naar Nederland, een klein groepje van 23 stichtte volgens de legende een nieuwe joodse gemeenschap in New York en een aantal trok het nauwelijks bewoonde binnenland in en kwam terecht in onze streken. Ze konden daar hun geloof niet openlijk belijden, maar hadden er toch meer vrijheid en vermengden gewoonten van hun cultuur met die van de lokale bevolking. 

 

Dat is tot op heden goed zichtbaar. In mijn parochie heb ik zelfs een gehucht waar men nog een andere taal spreekt, slechts onder elkaar trouwt, aan leer­bewerking doet, knoflook teelt en sterk op elkaar betrokken is. Het wijst allemaal naar afstammelingen van joden. Ver van Jeruzalem, hier in het droge binnenland, kom je dus in aanraking met de mensen wier geschiedenis we op het seminarie in de boeken zaten te bestuderen. 

 

In Recife was in 1999 de oude synagoge uit de Nederlandse tijd ontdekt na bestudering van documenten en bij de restauratie van een oud pand waarbij een mikve werd ontdekt, een joods reinigingsbad. Daarom besloot ik om de seminaristen dit te laten zien. 

 

Een spoor naar Jezus
We vertrokken op de maandag vroeg met een busje en zo hadden we de hele dag om in Olinda, dat de Hollanders in brand hadden gestoken, en in Recife rond te lopen. We bekeken enkele belangrijke zaken die van belang waren voor ons in het binnenland, zoals de oude kathedraal, het seminarie en de kloosters van de eerste missionarissen. In de avond had ik een biertje gepland aan de zee. Dat liep wat uit, maar voor middernacht had ik ze toch allemaal in bed. De volgende dag kwamen we exact op de afgesproken tijd aan in de oude Jodenstraat.
De synagoge was nagebouwd bovenop een museum dat de geschiedenis van de joden hier vertelde en daar kregen we uitleg over. Ik wilde mijn studenten laten zien hoe dichtbij het jodendom bij ons stond en dat het niet een verweg verhaal was over de oorlog met de Palestijnen, Auschwitz of de bijbel. 

 

De mannen waren opvallend stil gedurende de drie uur durende uitleg. De torarollen, het respect voor het handgeschreven woord, het verhaal van vervolgingen en de gebruiken, die enkelen zelfs in de eigen familie herkenden, maakten indruk. 

Ik ben erg gericht op de historische Jezus en tijdens de lessen onderwijs ik dat Jezus onkenbaar is als je hem niet in de eerste plaats als een jood ziet die de hele bijbelse geschiedenis met zich meedraagt. Met het kerstfeest horen we daar weer over. Ik was erg tevreden, omdat ik zag dat mijn studenten een stukje dichter bij die Jezus en zijn cultuur waren gekomen. De Vlamingen hadden een mooie erfenis achter­gelaten!