Gerardus Magazine 2023-1

2023-1

Kijken is een kunst

Macht tegenover kwetsbaarheid

Lees artikel als pdf
 

Dit zijn wel heel andere koningen voor het feest van Driekoningen dan we gewend zijn! In de verbeelding van veel kunstenaars komen ze met veel pracht en praal aan bij de kleine Jezus in Bethlehem Daar is bij deze koningen geen sprake van. 
Ze zijn sober gekleed en staan nogal stijf tegen elkaar aan gedrukt met hoog opgetrokken schouders lijkt het wel. Hun gewaden hebben ze dicht om het lichaam geslagen, er zijn geen armen of benen en zelfs geen voeten te zien. Hun hoofddeksels doen ook al niet denken aan die van vorsten uit het Oosten. Bovendien is het alsof ze er tegenop zien naar het Kind te gaan, want erg vrolijk kijken ze niet. Zoals ze daar staan, vormen ze een ontoegankelijke, afstandelijke en naar binnen gerichte groep. En wat doet dat meisje (de moeder?) met het kind in haar armen aan hun voeten? 
De maker van dit intrigerende bronzen beeld is pater Hugo Heule (1941) die als kunstenaar bekend is als Hugo de Matran. Hij leeft en werkt binnen een gemeenschap van redemptoristen in Matran, bij Fribourg (Zwitserland).
Het feit dat hij in de oorlog geboren is, en ik citeer uit de catalogus ‘Geloven in kunst’: ‘geeft hem het gevoel dat hij voorbestemd is te leven met de navrante tweepoligheid van dood tegenover liefde en leven, (…)  tussen de engel en het beest.’ En: ‘Hij legt getuigenis af van zijn visie op de mens en het menselijk bestaan. Zijn oeuvre is tegelijk een aanklacht en een troost’. Kunnen we met deze informatie de ‘ziel’ van het beeld peilen? 
We leven in een wereld waarin macht een factor is, met alle gevolgen van dien. Toch hebben het kerstmysterie, ‘God wordt een klein kind’ (uitspraak van Hugo), en de aanbidding van dat kind een plaats in die wereld. 


De drie figuren zijn echter niet de wijzen uit het Oosten, maar een koning, een paus en een generaal: symbolen van de wereldlijke, geestelijke en militaire macht. In de geschiedenis vaak zes handen op één buik. Zij hebben geen oog voor het aandoenlijke tafereeltje aan hun voeten: het meisje dat een kind in de armen houdt, symbool van het kerstmysterie. Zij keuren het geen blik waardig. Als een gesloten machtig front torenen zij boven de kwetsbare moeder met kind uit. 
We kunnen het met geen mogelijkheid ‘Aanbidding’ van de drie koningen noemen. Juist het tegenovergestelde doet zich hier voor: wegkijken, negeren en ontkennen van al wat kwetsbaar is, wat liefde nodig heeft, wat aandacht verdient. Het beeld geeft veel stof tot nadenken over wat er in onze samenleving aan de hand is.

Marije Bijleveld