Er is in de geschiedenis geen tijd geweest waarin de technische ontwikkeling zo snel verliep als de afgelopen twintigste eeuw. Heel sterk komt dit tot uitdrukking in de ontwikkeling van het vervoer en het verkeer. Mijn grootmoeder, die werd geboren aan het begin van die eeuw en overleed aan het einde ervan, groeide op met door paarden getrokken koetsen en met trekschuiten. Zij maakte de opkomst van de personenauto na WO II mee, zwaaide haar kinderen uit als deze met het vliegtuig naar een vakantiebestemming in Spanje vlogen en was via de televisie getuige van de landing op de maan en andere hoogtepunten uit de ruimtevaart.  

Met name de lucht- en ruimtevaart is het symbool bij uitstek van de verbluffende technische ontwikkelingen in de laatste honderd jaar. De eeuwenoude droom van de mens om op eigen kracht te kunnen vliegen, werd eindelijk werkelijkheid. Dit leidde zelfs tot staaltjes van verstandsverbijstering. Zo zou de Russische kosmonaut Joeri Gagarin, na zijn terugkeer van een rondje om de aarde, hebben verklaard, dat hij God in de ruimte niet had aangetroffen. Het technische vernuft slaat de mensen ook in de bol. Het indrukwekkende menselijke kunnen en kennen leidt er soms toe dat mensen God niet meer nodig denken te hebben.

Een ongelegen voorgeschiedenis
Als Nederlanders mogen we een aandeel in de spectaculaire ontwikkeling in de luchtvaart claimen. Al in 1911 maakte de in Haarlem woonachtige Anthony Fokker (1890-1939) een eerste rondje met een zelfgebouwd propellervliegtuig. Het was een knappe prestatie van deze selfmade man, die nauwelijks een school van binnen had gezien, maar wel over een groot technisch inzicht beschikte en over een hoge dosis vindingrijkheid en durf. Al snel verkaste de jonge Fokker naar Duitsland waar hij een fabriek opzette onder de naam Fokker Aeroplanbau.

Voor en tijdens WO I leverde hij veel vliegtuigen aan het Duitse leger, voorzien van door hem zelf uitgevonden geniale snufjes. Toen Fokker terugkeerde naar Nederland, bracht dit ‘oorlogsverleden’ hem enigszins in verlegenheid. Toen hij zijn Nederlandse vliegtuigfabriek oprichtte – dit jaar precies honderd jaar geleden – noemde hij dit bedrijf dan ook neutraal ‘Nederlandsche Vliegtuigenfabriek’. In hetzelfde jaar werd overigens ook de Koninklijke Luchtvaartmaatschappij opgericht.

Doorbraak
Enkele jaren later verhuisde Fokkers bedrijf naar de Verenigde Staten, waar het in 1927 uiteindelijk met trots de naam Fokker Aircraft Corporation ging voeren. In 1930 verlegde Fokker zijn accent opnieuw meer naar Europa.

Hij zou naast militaire vliegtuigen ook steeds meer toestellen voor de burgerluchtvaart ontwikkelen en produceren, met onder andere de KLM als belangrijke klant, totdat deze in 1934 overstapte naar de concurrent. Enkele jaren later, in 1939, overleed de oprichter van het bedrijf ten gevolge van een mislukte operatie.

De gloriedagen van het bedrijf zouden echter nog volgen. Na de oorlogsjaren en de moeizame jaren vijftig, brak de vliegtuigenfabriek in 1958 door met een beroemd geworden vliegtuigtype: de Fokker Friendship. Dit propellervliegtuig werd een begrip in de burgerluchtvaart. Fokker zou over de hele wereld een kleine achthonderd van deze toestellen verkopen.

Een ontroerend geluid
Hieraan kwam een einde in 1986. Rond 1990 kwam de vliegtuigbouwer steeds meer in zwaar weer terecht. Het bedrijf werd overgenomen door een Duits moederconcern. De redding kwam echter te laat en in 1996 ging Fokker failliet.  Dit was het lot van veel bedrijven in de strijd om het overleven van de internationale economische crisis. Ook de KLM zou enkele jaren later fuseren met Air France, om sindsdien een onzeker bestaan te leiden.

Het faillissement van Fokker was het einde van een stuk Nederlandse trots, maar ook van een jongensdroom. We kijken nu met nostalgie terug op de hoogtijdagen van de Nederlandse vliegtuigfabrikage. Bij luchtvaartshows doet het geluid van propellers menig Nederlands hart nog steeds sneller kloppen.

Maar ere wie ere toekomt. Het symbool van onze Nederlandse luchtvaart zou er nooit zijn geweest, als de jonge Anthony niet zo eigenwijs, idealistisch en creatief was geweest. Een combinatie van dromen en denken, durven en doen doet soms wonderen. Het geeft mensen vleugels.